De verschillende fasen van de menopauze: de natuur aan het werk

Alle vrouwen komen in de menopauze, maar niet alle vrouwen hebben last van klachten. 75% van de vrouwen heeft last van bepaalde klachten, bv. opvliegers. Het is eigenlijk nog niet goed geweten waarom die verschillen bestaan. Het overgrote deel van de vrouwen maakt hetzelfde mee – ze maken in de menopauze allemaal minder oestrogenen of vrouwelijke hormonen aan –, maar toch zijn er vrouwen die er minder last van hebben. En er zijn ook vrouwen die er helemaal geen last van hebben.

De dag waarop een vrouw kan besluiten dat ze in menopauze is, is ze definitief onvruchtbaar. Het kan niet voorspeld worden wanneer een vrouw aan de overgang van vruchtbaarheid naar onvruchtbaarheid begint. Dat is voor iedere vrouw verschillend.

De gemiddelde leeftijd waarop een vrouw in de menopauze komt, is 51 jaar. Op basis van dat gemiddelde is het dus ergens een normaal gegeven tussen 40 en 58 jaar. Sommige vrouwen beginnen er vroeger aan, andere later. Tussen 40 en 45 is het vroeg, na 55 is het laat.

Een vrouw kan voor haar 40ste ook al in de menopauze komen, maar dan heet het niet menopauze, maar prematuur ovarieel falen. Dat is eerder uitzonderlijk.

Klachten door de menopauze

De menopauze en ouder worden kun je niet uit elkaar houden. Er zijn drie klachten die typisch worden beschouwd als veranderingen door de menopauze: 

• veranderingen in het menstruatiepatroon vanaf de perimenopauze
• opvliegers en nachtelijk zweten
• vaginale droogte

Alle andere klachten (stemmingswisselingen, minder zin in seks, huilbuien, concentratiestoornissen, urineverlies of andere bekkenbodemproblemen, …) worden niet gezien als typisch voor de menopauze, omdat die ook in andere levensfasen kunnen voorkomen. Je kan dus niet alles toeschrijven aan de menopauze. Maar de menopauze kan je risico op klachten wel verhogen.

Wat je gewicht betreft, kan je 5 kg extra verbinden aan de menopauze op een periode van 10 jaar overgang. Goed slapen is heel belangrijk, stress managen, voldoende bewegen, gezonde voeding, … Dat zijn belangrijke aspecten die een aantal klachten kunnen verminderen. Alcohol en te veel suiker kunnen ook triggers zijn voor opvliegers. 

Het hele proces van de overgang of transitie van vruchtbaarheid naar onvruchtbaarheid bestaat uit verschillende fasen: de pre- of perimenopauze, de menopauze zelf en ten slotte de postmenopauze.

De verschillende fasen

1. Pre- of perimenopauze

Beide benamingen worden door elkaar gebruikt. Strikt genomen gaat de premenopauze het verste terug in de tijd: eigenlijk geldt de hele periode vanaf de vruchtbaarheid tot aan de menopauze als premenopauze. Het begrip slaat dan vooral op de levensfase waarin er nog geen veranderingen in het menstruatiepatroon merkbaar zijn.

De perimenopauze, ook gekend als de ‘overgang’,  is letterlijk de periode rond de menopauze, maar slaat vooral op de laatste 4 jaar tot je in de menopauze bent. Typisch voor de perimenopauze zijn de veranderingen in het menstruatiepatroon. De cyclus wordt korter of langer, je hebt meer of minder bloedverlies of je menstruatie slaat een aantal maanden over. In de perimenopauze kan je ook al last hebben van opvliegers of slechter slapen.

Je moet de overgang zien als het omgekeerde van de puberteit. De puberteit is voor jongeren ook heel verschillend: de ene heeft er veel last van, de andere weinig. De ene begint op 12 te puberen, de andere pas op 15. Dat geldt ook voor de overgang. Je kan uiteindelijk niet voorspellen hoe lang de perimenopauze zal duren.

Als je vroeg in de menopauze komt, kan dat genetische oorzaken hebben. Maar voor de rest wordt het tijdstip niet bepaald door je lengte, gewicht of leeftijd bij je eerste menstruatie, noch door het aantal zwangerschappen of de socio-economische status. Vrouwen die roken, komen wel 1 tot 2 jaar vroeger in de menopauze.

2. Menopauze

Vervolgens heb je de menopauze zelf. Dat is de dag waarop een vrouw 12 maanden na elkaar niet meer heeft gemenstrueerd. Dat kan je pas achteraf vaststellen en ook alleen maar als een vrouw ‘puur natuur’ is, dat wil zeggen als ze geen anticonceptiepil neemt, geen spiraal heeft en nog een baarmoeder heeft.

Want de menopauze heeft per definitie te maken met het einde van de menstruatie. Als je nog de pil neemt of geen baarmoeder meer hebt en daardoor niet meer menstrueert, kan je dat dus moeilijker vaststellen (tenzij via de typische klachten of de leeftijd).

De eerste dag van je laatste menstruatie is de eerste dag van een cyclus van 12 maanden waarna de menopauze plaatsvindt. Als je exact wil weten wanneer je in de menopauze komt, noteer je dus best de datum van die dag. Maar je weet natuurlijk nooit op voorhand dat het om je laatste menstruatie gaat.

3. Postmenopauze

Na de dag van de menopauze is een vrouw voor de rest van haar leven in de postmenopauze. In deze fase kunnen de klachten het ergst zijn omdat je nu niet meer menstrueert en niet langer voldoende oestrogenen aanmaakt. Gelukkig heeft de natuur ervoor gezorgd dat je voor de functies buiten de voortplanting wel nog voldoende oestrogenen aanmaakt. Zo hebben vrouwen met een normaal gewicht en wat vet in de taille, in principe voldoende oestrogeenproductie.

De vrouwelijke hormonen, de oestrogenen, zijn niet alleen werkzaam in de eierstokken, maar in heel het lichaam. Onder meer in de hersenen, de borsten, de huid en de hart- en bloedvaten. In de postmenopauze worden ze niet meer aangemaakt in de eierstokken, maar op die andere plaatsen nog wel.

Als je veel last hebt van opvliegers en nachtelijk zweten en je levenskwaliteit er erg onder lijdt, kan je een hormoonsubstitutietherapie (HST) opstarten. Als je geen last hebt, is er geen indicatie om een HST op te starten.

Het feit dat het aantal vrouwelijke hormonen afneemt, kan een negatief gevolg hebben voor hart- en vaatziekten. Tot je zestigste ben je als vrouw beschermd door oestrogenen, maar nadien maken vrouwen evenveel kans op hart- en vaatziekten als mannen.

Meer info nodig?

Voor meer informatie over de menopauze en over bepaalde lichamelijke klachten kan je terecht bij Catherine De Clerck, menopauzeconsulent in het Heilig Hart Ziekenhuis van Lier. Je kan haar bereiken via de website menopauzeinfo.be.