De wetenschap achter de prikkelbare darm

Wat is het prikkelbaredarmsyndroom?

Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) is een chronische aandoening en heeft dus een blijvende impact op de levenskwaliteit van de patiënt.

“De klachten gaan voornamelijk over pijn”, zegt professor De Schepper. “Het is dan ook een echt pijnsyndroom: buikpijn die gepaard gaat met een abnormaal stoelgangpatroon (diarree, constipatie of een mix van de twee). En heel vaak is er een verband tussen de pijn enerzijds en de stoelgang anderzijds, in die zin dat de pijn beter of erger wordt als mensen naar toilet gaan.”

Een tweede kenmerk van PDS is het feit dat het een functionele aandoening is. Dat wil zeggen dat de klachten heel herkenbaar zijn, maar dat er bij onderzoeken (bloedafname, endoscopie, echografie …) geen afwijkingen worden gevonden die de klachten van de patiënt kunnen verklaren.

De darm ziet er normaal uit, maar toch functioneert hij niet zoals het moet. Het zorgt er ook voor dat er momenteel nog geen accurate behandeling bestaat voor PDS. “Dat is zowel voor de arts als de patiënt bijzonder vervelend”, stelt prof. De Schepper.

“Het feit dat er niets afwijkends gevonden wordt, is voor vele mensen een reden om te denken dat de arts eigenlijk niet goed gekeken heeft, want de klachten zijn toch heel intens. Zo kan de situatie uitgroeien tot een bron van wantrouwen tussen de arts en de patiënt. Bij een galsteen haal je de galblaas eruit, maar voor PDS is de therapie veel minder evident en veel minder in vakjes gegoten.”

Meer dan een spastische darm

Vroeger werd PDS ook wel eens omschreven als een spastische darm of spastisch colon. Maar die benaming strookt volgens prof. De Schepper niet met wat er gebeurt bij de prikkelbare darm: “Vroeger dacht men gewoon dat je die klachten kreeg omdat je darmen in een kramp gingen. Nu weten we dat het vooral om pijngevoeligheid gaat.

De term ‘prikkelbare darm’ omvat het werkingsmechanisme veel beter dan ‘spastisch colon’. Het spastisch colon is ook geen syndroom of de diagnose van een aandoening, dat is gewoon de beschrijving van een fenomeen.

Maar het is belangrijk dat de patiënten een diagnose krijgen. Er zijn veel mensen die geen zware maaltijden kunnen verdragen of hun spijsverteringssysteem niet te veel in één keer kunnen belasten.

Maar om echt aan PDS te voldoen heb je een zekere frequentie van de klachten nodig. Dat wil zeggen dat je toch minstens één keer per week last moet hebben. Als je één keer om de drie maanden na een verkeerde maaltijd last hebt, kunnen we niet over PDS spreken.”

Hypergevoelig

Genezing is momenteel niet mogelijk: een behandeling is niet beschikbaar zolang de oorzaak niet gekend is. De Schepper: “We werken momenteel via twee pistes: enerzijds proberen we de prikkel te beperken, want de darm is hypergevoelig voor prikkels die onder normale omstandigheden geen klachten zouden uitlokken, zoals voedsel en stoelgang die door de darm passeren … We werken dan in op het dieet, op darmbacteriën, op de vlotheid van de stoelgang. Op die manier treedt er zo weinig mogelijk irritatie op in de darm.

Anderzijds proberen we de overdreven pijnrespons op de gevoeligheid van de darm te controleren via medicatie. En meestal combineren we beide pistes.”

Vertrouwen

Patiënten worden vaak wantrouwig in een context waarin er duidelijk sprake is van de zogenaamde uitsluitingsdiagnose: dat is een negatieve diagnostiek waarbij alle andere mogelijkheden worden weggestreept tot er nog maar één optie overblijft.

Artsen zijn dan vaak zelf niet zeker van de diagnose en de patiënt gaat de arts niet meer geloven. Vanuit een gezondheidseconomisch perspectief gaat die methode bovendien gepaard met een overconsumptie aan onderzoeken.

“Waar wij naar streven, is positieve diagnostiek”, zegt prof. De Schepper. “Dat wil zeggen dat je op basis van de diagnostische criteria voor PDS het verhaal van je patiënt moet catalogiseren als een prikkelbare darm. Via een basisevaluatie (screening van de alarmsymptomen, bloedafname en stoelgangonderzoek) heb je bij de meeste mensen genoeg informatie om zeker te zijn dat het niet om andere aandoeningen gaat. We moeten alle betrokken artsen sensibiliseren voor die methode, zodat iedereen rationeel omspringt met de onderzoekstechnieken.”

Correcte informatie

“Meer en meer wordt PDS erkend als een echte ziekte en niet langer als een ‘excuusdiagnose’ of ‘vuilbakdiagnose’, waarbij patiënten eigenlijk aan de deur worden gezet met de mededeling dat het maar een prikkelbare darm is en dat ze niet meer moeten terugkomen omdat het toch niets ernstigs is.

We stappen daar gelukkig geleidelijk aan van af nu we steeds meer inzicht in de werkingsmechanismen en therapieën krijgen. Ten opzichte van 15 jaar geleden hebben we een pak meer behandelingsmogelijkheden op basis van wetenschappelijke inzichten.

Maar we moeten blijven investeren om de PDS-patiënten – en dat zijn er onnoemelijk veel – op een correcte manier weg te houden van medische overconsumptie en van desinformatie her en der op het internet. Dan gaat het vaak om mooi gepresenteerde websites met een logisch klinkend verhaal dat eigenlijk complete onzin is en dat uiteindelijk gekoppeld wordt aan producten of testen die nergens op gebaseerd zijn, maar waarvoor je wel honderden euro’s moet neertellen.”

Brain-gut

Dan stelt zich natuurlijk de vraag wat de huidige stand van het wetenschappelijk onderzoek is. Prof. De Schepper: “We zijn er nog altijd van overtuigd dat het probleem ergens in de interactie tussen de darmen en de hersenen zit, op de ‘brain-gut’-as, waarbij er een verhoging van prikkeloverdracht plaatsvindt. Het gaat dan om signalen die van de darmen naar de hersenen gaan en die ongefilterd worden doorgestuurd, zodat je voelt wat je anders niet zou voelen.

Het werkt ook omgekeerd: de hersenen kunnen de gevoeligheid van de darmen beïnvloeden en als je gestresseerd bent, kan je meer last hebben van je prikkelbare darm.

Dat is niet hetzelfde als zeggen dat stress de oorzaak van PDS is, maar stress is een van de prikkels die PDS kan verergeren. We kennen nu een aantal triggers die PDS kunnen uitlokken, een zware darminfectie of een zware buikgriep bijvoorbeeld.

Mensen kunnen ook een prikkelbare darm ontwikkelen na een traumatische levensgebeurtenis, zoals een echtscheiding of een overlijden van een naaste.”

Stress

“Zware psychologische stress heeft dus een invloed, maar als PDS alleen maar met stress te maken zou hebben, zouden de klachten van de prikkelbare darm moeten verdwijnen als je de stress onder controle krijgt. En dat is niet het geval.

Stress is een van de uitlokkende factoren of een van de factoren die je darm kunnen prikkelen, maar het is niet de enige factor. Vaak zorgt stresscontrole voor een verbetering, maar dat is niet voldoende om een patiënt verder te helpen.”

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Je darmen zijn belangrijk, laat ze daarom regelmatig screenen. Het is aangeraden om vanaf de leeftijd van 50 jaar de test elke twee jaar uit te voeren. De test is gratis, gemakkelijk, discreet en betrouwbaar. Meer over het bevolkingsonderzoek.