Talenten die schuilgaan onder neurodiverse aandoeningen zoals AD(H)D, autisme, dyslexie en dwangstoornissen

Peter Ampe: Neurodiverse aandoeningen zoals AD(H)D, ASS, OCD (dwangstoornis) en dyslexie wijken af van de maatschappelijke norm. Die passen met andere woorden niet in de samenleving en mensen moeten daar dan maar mee leren leven. Dat zie je ook aan de labels: die eindigen meestal allemaal op een -s- en die -s- staat voor stoornis. Dat klinkt heel hard en ongenuanceerd. Vandaar dat wij de goede kanten ervan wilden benadrukken. Want die zijn er ook: mensen met ADHD, dyslexie, ASS, … kunnen heel bijzondere talenten hebben, juist vanwege hun aandoening. Mensen met zo’n label moeten op de eerste plaats voldoende zelfkennis verwerven en dat moet leiden tot meer zelfvertrouwen, waardoor je je niet langer anders voelt, maar gewoon merkt dat je bepaalde talenten hebt.

De talenten die mensen met een neurodiverse aandoening hebben, kunnen dus gelinkt worden aan de aandoening zelf?

Peter: De ondertitel van ons boek luidt: ‘Vind je talent via je afwijking’. Mensen met ADHD hebben het vaak moeilijk om te kunnen focussen, maar dat is eigenlijk de ideale basis om supergoed te zijn in multitasking. En als zij een focusmoment hebben, is dat meteen een hyperfocus, veel sterker dan bij een normale persoon. Alle labels zou je opnieuw kunnen benoemen met de talenten als leidraad.

Emily Rammant: Je zou het ook vanuit een maatschappelijk perspectief kunnen kaderen. Misschien moeten we het niet meer als een stoornis zien, maar als een evolutie van het menselijk brein. Steeds meer mensen worden gediagnosticeerd met een stoornis: dat zou een natuurlijke evolutie kunnen zijn. Mensen met een neurodiverse aandoening zijn anders, maar daarom niet slechter. Misschien zijn ze zelfs beter op bepaalde vlakken. Soms zijn ze wat moeilijker in de omgang, maar hun sterktes zijn ook heel uitgesproken.

Peter: Misschien hebben we vandaag inderdaad een Greta Thunberg nodig, die vanuit haar ASS heel radicaal zegt: ‘het is genoeg geweest.’ In tegenstelling tot de normale, diplomatische politici is zij degene die wel een standpunt inneemt. In die zin heb je misschien wat meer mensen met ASS nodig die zonder compromissen beslissingen kunnen nemen ten goede van de planeet. Het is een opvallend voorbeeld: het is iemand die abstractie kan maken van bepaalde remmingen waardoor zij zo sterk voor de dag kan komen. Dat maakt haar uniek.

Zit stil!

Als we nog maar 20 of 30 jaar teruggaan in de tijd, waren de labels voor een neurodiverse aandoening nog niet zo bekend. Maar misschien waren ze wel al aanwezig in de persoonlijkheid van meerdere mensen?

Peter: Ofwel was je een vervelend kind ofwel kon je niet mee. Je kreeg toen andere labels: vervelend, koppig, lastig, … Vooral negatieve labels: “Je zoon kan niet stilzitten”, heette het dan op school.

Emily: Het aantal diagnoses is wel gestegen, maar de verklaring daarvoor is onduidelijk: wordt er meer getest of zijn er meer aandoeningen? Dat laat ik in het midden. Maar puur voor ASS zien we wel dat het in stijgende lijn gaat. Vaak speelt er ook een erfelijke factor mee.
Je kan bij dergelijke aandoeningen geen bloedafname doen en vaststellen dat het resultaat positief of negatief is, zoals bij Covid. Het is een mix van genetisch materiaal en de invloeden van de omgeving. Mensen bevinden zich op een spectrum, waardoor je in bepaalde mate een van de stoornissen hebt. 
We willen met ons boek niet per se de labels sterker op de voorgrond laten treden, integendeel. Zodra je je talent ontdekt hebt via je afwijking, mag je je label gerust vergeten. Maar het is belangrijk dat mensen met zo’n aandoening zich ook bewust kunnen worden van hun talenten. Dat is het doel van het boek.

Het spectrum werkt met een linker- en rechterhelft: links is een veilige zone, rechts is de zone met mensen die neurodivers en dus misschien ook supergetalenteerd zijn?
 

Peter: Ja, rechts op het spectrum bevinden zich de mensen met een diagnose. Belangrijk is natuurlijk dat je wel nog kan functioneren. Op een gegeven moment kan je zover aan de rechterzijde zitten dat je niet meer kan functioneren. Ons boek richt zich niet tot die groep.

Emily: Het is in eerste instantie een stijgende lijn, zoals bij het perfectionisme. Bij perfectionisme heb je grafieken die stellen: perfectionisme kan gezond en aanvaardbaar zijn als het uw prestaties kan verbeteren. Maar zodra je voorbij het hoogtepunt bent, zakken die grafieken plots steil naar beneden. Dan werkt het perfectionisme je tegen. Ik denk dat het met deze aandoeningen gelijkaardig is.

Gebruiksaanwijzing

In het boek komen er een aantal stoornissen ter sprake, maar jullie focussen enkel op ASS, AD(H)D, OCD en dyslexie.

Emily: Er zijn meer vormen van neurodiversiteit, bv. dyspraxie, La Tourette, dyscalculie, … Maar bij die vier zijn we er zeker van dat er intrinsiek talenten aan verbonden zijn. Intrinsiek aan de aandoening, niet door te compenseren.

Hoe leg je de link naar talenten: zijn het vaardigheden die je door je afwijking spontaan ontwikkelt?

Emily: Ja, neem bijvoorbeeld mensen met dyslexie. Zij denken niet in taal, maar in beelden. En dat maakt dat ze ook veel sneller in patronen denken. Zij zien vaak de grote lijnen en hanteren makkelijker een gedachtegang die out of the box is.

Peter: Zij visualiseren alles, omdat ze een sterker beeldend brein hebben. Dat wil dus ook zeggen: als je 3D-tekenaar of filmregisseur wil worden, dan heb je een voordeel. Je ziet het gewoon voor je.
De neurodiverse afwijking is een beperking én een talent. Dat is de paradox. Maar we waren ons maatschappelijk gezien blijkbaar nog niet bewust van de talenten, enkel van de beperking. Mensen met een neurodivers brein denken vaak out of the box en kunnen heel creatief zijn. Geef ze daarom de juiste omgeving, koester ze en luister naar hun ideeën.

Gebruik die specifieke vaardigheden professioneel, zeggen jullie in jullie boek. Jullie geven zelfs sollicitatietips en concrete jobmogelijkheden.

Peter: De zelfaanvaarding staat voor ons centraal. Een job vinden en je bewust zijn van je talent is al de omarming van je afwijking. Dat is eigenlijk de hoogste trap. Essentieel is de aanvaarding en daardoor meer zelfvertrouwen krijgen.

Emily: Dat betekent dat je je eigen gebruiksaanwijzing moet leren kennen. Dat maakt het zoveel makkelijker om met andere mensen in interactie te gaan. Als je goed in je vel zit en jezelf goed kent, kan je veel makkelijker connecteren. Hoe dieper de connectie met jezelf, hoe beter je met anderen kan connecteren.

En-en-verhaal

Het is hoe dan ook geen sinecure om met een neurodiverse aandoening te functioneren binnen het kader dat onze samenleving bepaald heeft?

Emily: Daar roepen we dan ook toe op: we willen dat de stigma’s verdwijnen en zien de neurodiversiteit in een en-en-verhaal. Er is in de natuur niets negatiefs zonder positieve kenmerken. Bij neurodiversiteit is dat ook zo. Nu zien we alleen de negatieve dingen: het wordt een stoornis genoemd, maar als we ook de talenten zien, kan je dat voorleggen aan je werkgever.

De dingen die goed zijn voor neurodiverse mensen, zijn trouwens ook goed voor neurotypische mensen. Kijk eens naar de fysieke inrichting van hedendaagse kantoorruimtes en hoe nefast open offices zijn voor de concentratie … Iedereen vaart er wel bij als zo’n ruimte rekening houdt met mensen die gevoelig zijn aan te veel prikkels.

Wat is de rol van de omgeving?

Emily: Daar draait alles rond zelfvertrouwen. Dat is eigenlijk de basis. Iemand zal zich pas ontplooien als hij in zichzelf gelooft. Als ouder heb je daar impact op. In het schoolsysteem hebben die kinderen een iets vergevingsgezindere context nodig die regelmatig nieuwe kansen biedt.

Peter: Je moet een voedende omgeving hebben die niet onbuigzaam is, maar zich aanpast aan de verscheidenheid van elke persoon. Je kan niet iedereen in dezelfde mal kneden.

Emily: Het is altijd interessant om je omgeving te bevragen. Je voelt je anders, maar je weet niet goed waarom. Je omgeving kan het je waarschijnlijk zeggen. Maar je moet de nodige tijd daarvoor nemen. Je loopt tegen dingen aan. Het is niet altijd even makkelijk. We willen de problematiek niet minimaliseren. Het blijft een beperking, maar een die ook heel veel positieve kanten met zich brengt. Het wordt tijd dat die ook belicht worden.