Slaap- en kalmeermiddelen zijn de meest gebruikte medicatie bij jongeren

De leerlingenbevraging is een initiatief van VAD, de partnerorganisatie van de Vlaamse overheid in het kader van het preventiebeleid van alcohol- en andere drugproblemen. De Druglijn is de publieksservice van VAD.

Hieronder belichten we enkele van de meest opvallende resultaten. De resultaten over tabak en vapen volgen op 3 oktober. Om evoluties aan te geven vergelijken we met resultaten uit schooljaar 2011-2012, omdat we daarmee veranderingen op een periode van 10 bevragingen vatten (in 2019-2020 en 2020-2021 was er geen rapport omdat het door de coronabeperkingen niet mogelijk was een voldoende grote steekproef te trekken).

Alcoholgebruik van leerlingen daalt verder

Het alcoholgebruik van Vlaamse scholieren evolueert in de goede richting: vergeleken met 2011-2012 ligt de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken nu bijna een jaar hoger, op 14,9 jaar in plaats van 14,0 jaar.

De helft van de leerlingen (48%) heeft ooit alcohol gedronken, waarvan de meesten dat ook het voorgaande jaar deden (43%). Al liggen de cijfers daarmee duidelijk lager dan tien bevragingen eerder (2011-2012: 68% ooit en 58% voorgaande jaar), toch zijn het nog behoorlijk hoge percentages.

Het aantal leerlingen dat minstens een keer per week alcohol drinkt, daalde in diezelfde periode van 18% naar 10%. Ondanks deze positieve evolutie zou het ongepast zijn om het alcoholgebruik onder jongeren te minimaliseren.

Zo zitten er in een gemiddelde klas met 20 leerlingen van 17-18 jaar oud 5 à 6 leerlingen die wekelijks tot zelfs dagelijks alcohol drinken. Bovendien zijn risicovolle drinkpatronen zoals dronkenschap en bingedrinken al manifest aanwezig onder jongeren en dalen ze minder snel dan de andere prevalenties.

Zo daalde het aandeel leerlingen dat zich in de laatste 12 maanden dronken voelde niet noemenswaardig, van 25% in 2011-2012 naar 22% in 2022-2023. Daarnaast geven zes op de tien leerlingen die alcohol dronken aan daar in het voorgaande jaar minstens één nadelig gevolg van te hebben ondervonden.

Alcohol zelfs op jonge leeftijd te makkelijk verkrijgbaar

Ongeveer negen op de tien leerlingen kennen de wetgeving over alcoholverkoop aan minderjarigen. Maar jongeren denken toch makkelijk aan alcohol te kunnen geraken: 60% van de leerlingen geeft aan makkelijk aan bier of wijn te komen en 42% denkt makkelijk sterkedrank te kunnen scoren.

Een onrustwekkende 9% van de 17-18-jarigen drinkt wekelijks tot dagelijks sterkedrank. Zelfs voor leerlingen onder de 16 jaar lijkt alcohol makkelijk beschikbaar: 46% denkt makkelijk aan bier of wijn te geraken en 23% gaat ervan uit ook sterkedrank te kunnen krijgen. Het lijkt er dus op dat de wetgeving niet voldoende nageleefd wordt.

Slaap- en kalmeermiddelen zetten gestage opmars voort

Slaap- en kalmeermiddelen zijn de meest gebruikte medicatie: 17% gebruikte ooit een slaap- of kalmeermiddel, 8% in het voorbije jaar. Voor ADHD-medicatie is dat respectievelijk 7% en 5%.

Terwijl het gebruik van ADHD-medicatie de laatste schooljaren geleidelijk aan daalde, geldt het omgekeerde voor slaap- en kalmeermiddelen: tussen 2011-2012 en 2022-2023 steeg het aantal leerlingen dat deze middelen ooit al gebruikte van 12% naar 17%.

Meer meisjes dan jongens gebruikten ooit al slaap- en kalmeermiddelen: 20% van de meisjes tegenover 13% van de jongens.

Minder en minder cannabisgebruik bij jongeren

Cannabis is iets sterker een jongenszaak en het gebruik stijgt met de leeftijd. Zo gebruikte 15% van de 17-18-jarigen het voorbije jaar cannabis. Het cannabisgebruik daalde heel sterk tussen 2011-2012 en 2022-2023. Terwijl in 2011-2012 nog 17% van de leerlingen ooit cannabis gebruikt had, is dat nu 9%.

Het voorbije jaar gebruikte 6% van de leerlingen cannabis en 1% gebruikt het regelmatig. De duidelijke daling tekende zich vooral na 2018-2019 af en valt dus samen met de coronabeperkingen, waardoor de jongeren het gevoel hadden moeilijker aan cannabis te geraken.

Nationale Loterij als opstap naar gokken?

Vier op de tien leerlingen (39%) hebben ooit voor geld gegokt. De gokspellen van de Nationale Loterij zijn het populairst: 27% kocht ooit krasbiljetten en 10% deed dit het voorgaande jaar. Voor lotto is dat respectievelijk 16% en 5%.

Hoewel gokken onder de 18 jaar wettelijk verboden is en acht op de tien leerlingen de wetgeving kennen, spelen opvallend veel leerlingen voor geld. Zelfs de jongste leerlingen. Zo spelen uitgerekend de 12-14-jarigen het meest op de gokspelen van de Nationale Loterij (krasbiljetten en lotto).

Deze cijfers zijn zorgwekkend, omdat de recent ingevoerde beperkingen uit de kansspelwetgeving niet gelden voor de Nationale Loterij.

Terwijl de Nationale Loterij tegenwoordig ook online gokspelen aanbiedt zoals WooHoo, die met hun spelvorm en graphics sterk aanleunen bij de leefwereld van kinderen en jongeren en die je al voor een klein bedrag kan spelen. Een evolutie die mogelijk nog meer minderjarigen over de streep zal trekken om te gokken.

Mogelijke impact van de coronajaren

In deze tweede bevraging na de uitbraak van de coronapandemie hadden de beperkende maatregelen nog maar een geringe invloed op de resultaten. Het is daarom opvallend dat voor de meeste categorieën de dalende trend nog steeds aanhoudt. De verwachting dat de gebruikscijfers zouden stijgen eens de sociale beperkingen achter de rug waren, komt vooralsnog niet uit.

Zo zijn er in de twee laatste bevragingen minder leerlingen die intensief of risicovol gamen dan vlak voor corona.

Anderzijds had de coronaperiode effectief een negatieve impact op het welzijn van heel wat scholieren, waardoor ze mogelijk bepaalde middelen meer gingen gebruiken. Zo gebruikten leerlingen nog nooit eerder zoveel slaap- en kalmeermiddelen.

Verder zien we bij cannabis meer negatieve copingmotieven: vooral het motief ‘om mijn zorgen te vergeten’, wordt vaker als reden gegeven om cannabis te gebruiken.

Genderkloof verkleint verder

De gebruikscijfers van meisjes liggen dichter bij die van jongens dan ooit tevoren. Dat valt op bij het alcoholgebruik, maar het meest sprekende voorbeeld is de recente evolutie van cannabisgebruik. Terwijl in de voorgaande jaren bijna dubbel zoveel jongens als meisjes cannabis gebruikten, is dat verschil na corona duidelijk kleiner geworden.

Ook voor sommige andere middelen wordt het verschil kleiner, maar minder uitgesproken.

Leerlingenbevraging is meer dan cijfers: van resultaten naar praktijk

Ondanks de aanhoudende positieve trends voor een aantal middelen, is er absoluut nog nood aan preventie. Bijvoorbeeld om de nog steeds te hoge gebruikscijfers verder te doen dalen of omdat er zich geregeld nieuwe uitdagingen stellen, zoals het hoge gebruik van slaap- en kalmeermiddelen onder jongeren.

“De VAD-leerlingenbevraging is voor scholen vaak een vertrekpunt om verder aan de slag te gaan met een alcohol- en drugbeleid op school”, zegt VAD-directeur Katleen Peleman.

“Daarbij kunnen ze educatieve paketten van VAD gebruiken en ondersteuning krijgen van preventiewerkers van het CGG. Dankzij de leerlingenbevraging krijgt een school goed zicht op het middelengebruik van haar leerlingen. Door telkens opnieuw deel te nemen aan de leerlingenbevraging zien scholen of hun beleid op langere termijn vruchten afwerpt.”

Op 3 oktober 2024 maakt het Vlaams Instituut Gezond Leven de resultaten over roken, vapen en nicotinezakjes bekend. Vanaf dan kan je het rapport inclusief deze cijfers ook raadplegen op de website van VAD.