Wat is perfectionisme en hoe pak je het aan?

Wat is perfectionisme?

Perfectionisme is de wens of drang om alles zeer goed uit te voeren en het allerbeste resultaat neer te zetten, tot het (bijna) perfect is. 

Als we deze definitie van wat dichterbij bekijken, zien we twee belangrijke elementen:

• Het eerste stuk is de wens of drang. Die wens of drang is zodanig sterk dat je het moeilijk van je kunt afzetten. In dit geval, blijf je dus verdergaan tot het (bijna) perfect is. Je kan het zeer moeilijk loslaten. Soms zou je het zelfs willen loslaten, maar het lukt niet. 
• Het ander stukje is dat het resultaat zeer goed moet zijn, tot het perfecte. Maar wanneer wordt iets als perfect beschouwd? Vaak is dit een subjectief gegeven en kan het, in se, altijd wel beter. En als het beter kan, is het niet perfect. 

Als je deze twee stukjes bij elkaar neemt, krijg je al snel een moeilijke combo! Wanneer stopt het? Waar is de grens? 

Soorten perfectionisme

Volgens sommigen bestaan er verschillende soorten perfectionisme en zou er een onderscheid bestaan tussen gezond en ongezond perfectionisme, waarbij bovenstaande definitie ongezond perfectionisme zou zijn. 

Bij gezond perfectionisme zou je je best doen, maar zou je tevreden kunnen zijn met het resultaat en zou je het niet erg vinden als je een fout maakt. (Een ander onderscheid die soms gemaakt wordt is positief-negatief perfectionisme of aangepast niet-aangepast perfectionisme.)

Ik vind dit echter een gevaarlijk gegeven om ook dan te spreken over “perfectionisme”. Als je het oké vindt dat het resultaat niet perfect is, dan hebben we het niet meer over perfectionisme. Wel over ijverig, minutieus, gedreven of andere adjectieven. Maar niet over perfectionisme. 

Wat wel interessant is, is om perfectionisme op een lijn met veel gradaties te zetten. Het is niet zo dat je wel of niet perfectionist bent. Op die lijn heb je enerzijds in het ene extreme onverschilligheid, nonchalant en ‘je-m’en-foutisme’ en anderzijds, in het andere extreme, heb je perfectionisme. 

Bij perfectionisme zit je dan helemaal in één uiteinde enerzijds (“perfect” willen uitvoeren), en kan je niet anders functioneren (de drang waardoor je niet kan loslaten). Als we de definitie dus volgen, als je kan kiezen om iets perfect te willen uitvoeren, maar ook anders kan functioneren, spreken we niet over perfectionisme. 

Waar komt perfectionisme vandaan? 

Sommige studies tonen aan dat een aantal persoonlijkheidstrekken, zoals perfectionisme, erfelijk zou zijn. Daarnaast is je opvoeding en wat je van thuis uit meekrijgt uiteraard ook een belangrijke factor. 

Veel perfectionisten worden opgevoed door ouders met hoge eisen en verwachtingen. Op een directe of subtielere manier, geef je als ouder jouw wereldvisie en gedrag door aan je kinderen. Ook in onze samenleving en cultuur worden fouten en tegenslagen als negatief ervaren. Dit geeft de onbewuste boodschap dat het perfect moet zijn, anders is het niet goed genoeg. 

Veel kinderen die in deze omgeving, zowel thuis als in onze samenleving, opgroeien, hebben het gevoel dat ze niet meer geliefd zullen zijn door hun ouders als ze niet aan de verwachtingen kunnen voldoen. Is jouw kind perfectionistisch? Lees hier tips om er als ouder mee om te gaan.

Ook bij volwassenen zien we dat perfectionisten altijd op zoek zijn naar bevestiging van buitenaf. Dit is soms wat we “people pleasers” noemen. 

Perfectionisme en zelfvertrouwen

Perfectionisme is vaak een manier of strategie om met een gebrek aan zelfvertrouwen en/of eigenwaarde om te gaan. 

Dit zijn strategieën die het systeem op lang termijn in stand houden: je zoekt buitenaf bevestiging dat jij goed genoeg bent of wat je doet goed genoeg is. Dat doe je door de perfectie op te zoeken. Aangezien dit nooit kan, krijg je nooit echt die bevestiging. Waardoor je weer het gevoel hebt dat het niet goed genoeg is, waardoor je zelfvertrouwen weer aangetast is. 

We zouden ons hier de vraag kunnen stellen of het het gebrek aan zelfvertrouwen is die perfectionisme veroorzaakt of perfectionisme (en het perfecte dat nooit mogelijk is) die een gebrek aan zelfvertrouwen teweegbrengt. Waarschijnlijk is het wat van beiden. Een ding is zeker: het wordt een vicieuze cirkel die geen oplossing biedt op lang termijn. 

Mogelijke problemen voor perfectionisten

Als perfectionist leg je jezelf veel druk op. Dit kan leiden tot verschillende problemen op termijn:

• Aangezien het resultaat altijd ‘perfect’ moet zijn, maar dit niet mogelijk is, ontwikkelen sommigen faalangst. Dat zien we ook vaak terug bij kinderen.
• Daarnaast zien we ook vaak depressies.
• De constante drang om de dingen zeer goed te doen, gecombineerd met een omgeving waar er ook veel gevraagd wordt, zorgt ervoor dat het op een bepaald moment stopt – de perfectionist is uitgeblust. Daardoor krijg je als perfectionist te maken met stress en burn-out.

Ben jij een perfectionist? Dan kamp je meer dan gemiddeld met angst, depressie, stress en burn-out, en dit omdat je nooit echt tevreden bent over jezelf. 

Ook op jouw omgeving en relaties kan er een impact zijn. Perfectionisten kunnen geen genoegen nemen als iets minder goed is. In privé- en werkcontext, kan dit zorgen voor spanningen in de relaties. De druk die je als perfectionist jezelf oplegt, leg je vaak ook op anderen om die ‘perfecte’ resultaten te bekomen. 

Hoe pak je perfectionisme aan?

Als we opnieuw vertrekken van onze lijn met gradaties, is het idee om hier wat speling te brengen en niet geblokkeerd te blijven in het ene extreme. Dit betekent niet dat je als perfectionist ineens nonchalant en onverschillig gaat worden. 

Het is belangrijk om dit even te benadrukken, omdat perfectionisten vaak tegenstrijdige gevoelens hebben t.o.v. hun perfectionisme: ze beseffen enerzijds dat de druk die ze zichzelf opleggen niet houdbaar is op termijn, en toch willen ze anderzijds het minutieuze en de dingen goed doen behouden. 

Nogmaals, het gaat hier niet om zwart-wit, wel of niet perfectionist. Het gaat wel om nuances en wat speling brengen op het continuüm. 

Enkele tips die je helpen om je perfectionisme aan te pakken:

• De eerste stap is altijd om je bewust te zijn van jouw functioneren en bewust te beslissen om anders te gaan functioneren – nog steeds goed willen doen, en ook kunnen aanvaarden dat het niet perfect is. 
• Verandering betekent nieuwe gewoontes aanleren. En dit vraagt herhaling. Mantra’s kunnen je hierbij helpen. Dit zijn kleine zinnetjes die je tegen jezelf herhaalt telkens je merkt dat je perfectionistisch bezig bent. Eentje die je hoogstwaarschijnlijk al tegengekomen bent, is “done is better than perfect”. De mantra’s kunnen ook gelinkt zijn aan overtuigingen die jij hebt en die je neutraler of positiever maken, zoals: “goed is goed genoeg, ook dan lever ik waarde”, “het is oké om fouten te maken, ze helpen me groeien”. Het belangrijkste is dat het iets doet met jou als je de mantra’s leest/hoort/herhaalt. 
• Zelfliefde en zelfcompassie. Zoals we zagen, zoeken perfectionisten bevestiging van buitenaf – wat nooit duurzaam kan. Zelfliefde en zelfcompassie zorgen ervoor dat je jezelf die bevestiging wat meer kan geven. Een manier om dit te doen, is je eigen beste vriend(in) zijn: wat zou je zeggen tegen je beste vriend(in)? 
• “Loslaten” is ook zo’n ‘klassieke’ tip. Maar hoe doe je dat nu in de praktijk? Ik spreek liever over acceptatie dan over loslaten. Accepteren van wat is (en wat niet is), van wat wel (en niet) mogelijk is. Accepteren van het stukje waar je geen controle op hebt. 
• Focussen op het proces eerder dan op het “perfecte” (of in dit geval “niet-perfecte”) resultaat. Wat is echt belangrijk? Misschien zijn de relaties in je gezin belangrijker dan een piekfijn huis. Dan kan je leren om je focus te verplaatsen: focussen op je relaties in dit geval. Focussen op het hier en nu helpt ook hierbij.