Wegwijs in de mentale gezondheidszorg

Psycholoog

Een psycholoog heeft een masterdiploma in de psychologie behaald aan de universiteit. Ga je in begeleiding bij een psycholoog, dan is dat waarschijnlijk een klinisch psycholoog. Die kan psychische aandoeningen vaststellen en behandelen. De meest voorkomende vorm van begeleiding is gesprekstherapie. Daarbij leer je via een aantal gesprekken omgaan met een probleem of situatie.  

Psychotherapeut

Een psychotherapeut heeft een vierjarige psychotherapieopleiding gevolgd om mensen op emotioneel of mentaal vlak te begeleiden. Via concrete methoden en technieken helpt een psychotherapeut je om de oorzaken van je klachten aan te pakken. Er zijn verschillende vormen van psychotherapie. Informeer je en kies de aanpak die het best bij jou en je hulpvraag past. 

Psychiater

Een psychiater is een arts die gespecialiseerd is in de geestelijke gezondheidszorg. Heb je ingewikkelde of ernstige psychische klachten, dan kan je bij een psychiater terecht. Niet alleen voor onderzoek, diagnose en therapie, maar ook voor medicatie. Dat is een verschil met psychologen en psychotherapeuten, die geen medicijnen mogen voorschrijven. Een psychiater geeft ook vaak advies aan de huisarts of andere zorgverleners van mensen met psychische klachten. 

Orthopedagoog

Een orthopedagoog helpt jong en oud met vragen over opvoeding, ontwikkeling, gedrag en emoties. Een klinisch orthopedagoog heeft een universitair masterdiploma op zak en mag dus een diagnose stellen en je begeleiden. Heeft die ook een erkende vierjarige psychotherapieopleiding gevolgd, dan kan je er terecht voor psychotherapie.

Het verschil met een psycholoog? Die laatste vertrekt vanuit je individuele beleving, terwijl een orthopedagoog de invloed van je gezin en andere systemen in je leven bekijkt. Maar in de praktijk is hun aanpak meestal heel gelijkaardig.

Geconventioneerde psycholoog of orthopedagoog

Een psycholoog of orthopedagoog die aangesloten is bij een netwerk voor geestelijke gezondheid. Dat netwerk heeft een overeenkomst met de overheid (het RIZIV). Daardoor worden je sessies gedeeltelijk of volledig terugbetaald.

Of je nu kiest voor individuele sessies of groepstherapie, de zorg is laagdrempelig en toegankelijk. Zorgverleners kunnen voltijds geconventioneerd zijn of voor een beperkt aantal uren. Check of jouw zorgverlener geconventioneerd is via www.spreekerover.be. 

Therapeut

Een therapeut is iemand die therapie geeft om jouw welzijn of gezondheid te verbeteren. Wel even opletten, want in België is de titel niet beschermd. Iedereen mag zich therapeut noemen, ook zonder diploma of werkervaring. 

Overeenkomst eerstelijnspsychologische zorg

Deze overeenkomst regelt de inhoud en de financiering van de psychologische eerstelijnszorg. Daardoor kan je een aantal sessies aan verlaagde tarieven of gratis krijgen. Het aantal sessies en de terugbetaling variëren naargelang je leeftijd, het type zorg en of je kiest voor individuele of groepstherapie. Je hebt geen voorschrift nodig. 

De overeenkomst voorziet een financiering voor drie soorten psychologische zorg: 

• Gemeenschapsgerichte interventies: preventieve programma’s bij jou in de buurt. Op school of in een sportclub, bijvoorbeeld. Je leert hoe je voor je eigen mentale gezondheid en die van anderen kan zorgen. De sessies zijn gratis en je kan ze anoniem volgen.
• Psychologische ondersteuning in de eerstelijn: deze sessies, individueel of in groep, helpen je om je mentaal (opnieuw) goed te voelen. Je kan zonder verwijzing een afspraak maken.
• Psychologische behandeling in de eerstelijn: gerichte, kortdurende behandeling, individueel of in groep, met specifieke psychologische technieken en methoden. Als jouw psycholoog of orthopedagoog deze zorg nuttig vindt, stellen jullie samen een plan op. Op maat van jouw hulpvraag.

Eerstelijnszone

Netwerk van zorgverleners in een geografisch afgebakend gebied. Denk aan een huisarts, eerstelijnspsycholoog, thuisverpleger, maatschappelijk werker … Zij wisselen kennis en informatie uit en stemmen hun werking op elkaar af. Eerstelijnszorg is basiszorg, zowel medisch als ondersteunend, en toegankelijk voor iedereen zonder doorverwijzing. 

Netwerk geestelijke gezondheid

Samenwerkingsplatform van verschillende organisaties die actief zijn in de geestelijke gezondheidszorg, in combinatie met verschillende partners uit de eerstelijn. Het netwerk zorgt voor samenwerking, kwaliteit en continuïteit in de zorg. Zo dicht mogelijk bij jou in de buurt. Er zijn 11 netwerken voor jongeren, 20 netwerken voor volwassenen en 1 gemengd netwerk voor de Duitstalige gemeenschap.

Tweedelijnszorg

Gespecialiseerde zorg voor mensen met ernstige psychische problemen. Meestal bij specialisten in het ziekenhuis en tweedelijnspsychologen. Hiervoor heb je een verwijzing nodig. 

Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB)

Hier kunnen kinderen en jongeren, maar ook ouders, leraren en directies terecht voor informatie en begeleiding. Vragen over stress, faalangst, pesten, druggebruik of andere thema’s die wegen? Het CLB staat je bij en verwijst door waar nodig. Gratis en in alle vertrouwen.

Maatschappelijk werker

Helpt mensen met concrete problemen in het dagelijkse leven. Van administratieve ondersteuning tot adviesgesprekken. Een maatschappelijk werker behandelt zelf geen psychische klachten, maar biedt wel een luisterend oor en gaat mee op zoek naar oplossingen. De hulp is praktisch, laagdrempelig en gratis. Je hebt geen doorverwijzing nodig. 

Psychiatrisch verpleegkundige

Verpleegkundige die gespecialiseerd is in psychiatrische hulpverlening. Ondersteunt en begeleidt mensen met psychische problemen in hun herstelproces. Dat gaat van persoonlijke verzorging en verpleging tot praktische hulp bij wonen en werken. Psychiatrisch verpleegkundigen vind je zowel in zorginstellingen als in mobiele teams en ambulante zorg.

Psychiatrisch ziekenhuis

Een ziekenhuis dat mensen met ernstige psychische problemen behandelt en verzorgt. Met gespecialiseerde afdelingen, bijvoorbeeld voor de behandeling van depressie, psychotische stoornissen, middelenmisbruik ... Je krijgt er ondersteuning van een multidisciplinair team van psychiaters, psychologen, ergotherapeuten, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen. Men streeft ernaar het verblijf zo kort mogelijk te houden. Je kan er ook terecht voor ambulante hulp.

Psychiatrische afdeling in een algemeen ziekenhuis (PAAZ)

Een ziekenhuisafdeling die residentiële psychiatrische hulpverlening biedt. De focus ligt op korte opnames, bijvoorbeeld bij een psychiatrische crisis of na een suïcidepoging. Je kan er ook terecht voor een kortdurende behandeling van een psychiatrische problematiek zoals depressie of verslaving. Een multidisciplinair team van psychiaters, psychologen, ergotherapeuten, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen staat er voor je klaar. 

Dagtherapie

Therapeutisch programma voor mensen met psychische problemen, vaak aangeboden in een psychiatrisch ziekenhuis. Men zet deze vorm van therapie in wanneer een opname niet (meer) nodig is, als tussenstap naar het gewone leven. Dagtherapie houdt het midden tussen een voltijdse ziekenhuisopname en de minder intensieve ambulante begeleiding. 

Centrum voor geestelijke gezondheidszorg (CGG)

Een CGG biedt hulpverlening in team aan mensen met ernstige psychische problemen. Er is een aparte werking voor kinderen en jongeren, volwassenen en ouderen. Elk team bestaat uit een of meerdere psychiaters, psychologen en maatschappelijk werkers. De hulpverlening gebeurt tijdens consultaties, dus zonder opname of verblijf. 

Mobiel behandelingsteam

Een team van zorgverleners die zich verplaatsen om ondersteuning te bieden. Ze komen langs, bij je thuis of elders, in het geval van een crisissituatie of bij chronische psychische of psychiatrische problemen. Is de situatie acuut, dan treedt het mobiele team onmiddellijk en daadkrachtig op. Deze vorm van hulpverlening kan een alternatief bieden voor een opname. 

Initiatief beschut wonen

Volwassenen en ouderen met een ernstige, langdurige psychische problematiek kunnen wonen in een woongelegenheid van het initiatief van beschut wonen (IBW), of in andere (eigen) woongelegenheden. Het IBW zorgt voor herstelondersteunende begeleiding. Dat gaat van hulp bij zelfzorg tot het begeleiden van sociale contacten en het leren omgaan met administratie. Zo trainen mensen hun vaardigheden en blijven ze zich verder ontwikkelen. 

Psychiatrisch verzorgingstehuis

Hier verblijven en wonen volwassenen en ouderen met een ernstige, langdurige psychiatrische problematiek. Ze leren er omgaan met de gevolgen van hun ziekte en psychische kwetsbaarheid. En via herstelondersteunende zorg versterkt men hun vaardigheden. Zodat ze hun leven zoveel mogelijk zelf in handen kunnen houden.

Dat gaat van hulp bij wassen en kleden tot ondersteuning bij administratieve taken en sociale contacten. Lukt dat niet langer zelf, dan nemen de zorgverleners het over. 

Ambulante hulp

Hulp waarvoor je op regelmatige basis langsgaat bij een zorgverlener. Na elke sessie ga je terug naar huis. Voor deze vorm van ondersteuning is dus geen opname nodig.

Residentiële hulp

Zorg en behandeling die je krijgt als je in (dag)opname gaat. Voor mensen met ernstige psychische problemen die meer intensieve en continue zorg nodig hebben. Zodat ze daarna weer zelfstandig of met ambulante hulp verder kunnen.

Herstelondersteunende zorg

Herstelgerichte of herstelondersteunende zorg focust niet zozeer op het behandelen van je psychische problemen, maar op het bevorderen van je welzijn en de kwaliteit van je leven. Het doel is om je te helpen een zinvol leven op te bouwen, ondanks eventuele beperkingen of klachten.

Crisisopname

Acute opname voor mensen die in een ernstige psychische crisis verkeren en directe hulp nodig hebben. Een crisisopname biedt een tijdelijk verblijf om in alle veiligheid tot rust te komen. Van enkele uren tot een paar weken. Een crisisopname kan zowel vrijwillig als gedwongen zijn.

Forensische psychiatrie

Gespecialiseerde psychiatrische zorg voor mensen die omwille van een psychische stoornis strafbare feiten hebben gepleegd of verdacht worden van crimineel gedrag.

Psycho-educatie

Een methodiek in de psychologische en psychiatrische zorg waarbij men informatie en advies geeft over mentale klachten. Zo leren jij en/of je naasten alles over mogelijke oorzaken, symptomen en behandelingen.

Die bewustwording is belangrijk. Zo leer je jezelf en je gedrag beter begrijpen, en kan je de juiste stappen zetten. Psycho-educatie kan ook helpen bij het aanleren van vaardigheden. Omgaan met stress, grenzen stellen of contact leggen met anderen, bijvoorbeeld. 

Verslavingszorg

Het ondersteunen en behandelen van mensen die verslaafd zijn aan bepaalde middelen of er problematisch mee omgaan. Zowel legale middelen (alcohol, gokken …) als illegale (drugs).

Voor verslavingszorg kan je o.a. hier terecht:

• JAC: het JAC versterkt het welzijn van jongeren. Ben je tussen 12 en 25 jaar? Dan kan je hier terecht met al je vragen rond thema’s als seksualiteit, geld, verslaving en psychische problemen. Je krijgt de informatie en de emotionele en praktische steun waar je recht op hebt. Zodat je weer verder kan. De hulp is gratis. Enkel wanneer je opvang nodig hebt, betaal je een dagprijs.
• Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW): het CAW helpt mensen met al hun vragen rond welzijn. Heb je mentale, financiële, juridische of relatieproblemen? Het CAW biedt steun, maakt je sterker en helpt je verder. Er zijn 11 CAW’s, verspreid over Vlaanderen en Brussel. Verbinding, gelijke kansen en een menswaardig bestaan staan centraal. 
• TEJO (Therapeuten voor Jongeren): TEJO biedt in Vlaanderen laagdrempelige, therapeutische hulp aan jongeren tussen 10 en 20 jaar. Professionele therapeuten, die er op vrijwillige basis werken, helpen jongeren te deblokkeren en opnieuw in hun kracht te komen. De hulp is kortdurend, onmiddellijk, anoniem en gratis.
• Zelfmoordlijn: de Zelfmoordlijn biedt telefonische hulp voor wie met zelfmoordgedachten worstelt. Ook nabestaanden en personen die op een of andere manier met zelfdoding worden geconfronteerd, kunnen terecht op het noodnummer 1813. De lijn wordt 24/7 bemand door vrijwilligers. Elk gesprek is anoniem en gratis. Je kan ook chatten en mailen.
• AWEL: AWEL is een luisterlijn voor kinderen en jongeren. Je kan er gratis en anoniem terecht. Via telefoon, e-mail en chat. Een getrainde vrijwilliger neemt de tijd om te luisteren en je deskundig te ondersteunen. Via het forum kan je praten met leeftijdsgenoten.